Merkez Bankası’nın yaz başından bu yana kritik olan faiz kararlarında ekim ayı etabının bulunduğu haftaya girerken, kredi faizlerinde ‘survive’ eden şirketler ve vatandaşlar ne durumda? Kredi talebi düşüyor mu? Bankalar kredi veriyor mu? Düşük faizli kredilere ne olduğunu TCMB araştırırken, faiz beklentilerinde de umut var mı? Gelin bu geniş derlemeli içeriğe birlikte bakalım.
Faizde beklentiler yükseliyor: “Yüzde 37 olsa da yetmez, muvaffakiyet gayesi varsa daha yüksek oranlar kaçınılmaz.”
Ekonomim yazarı Alaattin Aktaş,TCMB’den perşembe günü gelecek olan kritik faiz kararının seçenekleri değerlendirirken, ‘Türkiye’de her şey olur! Baksanıza nasıl geniş bir yelpazeden kelam ediyoruz’ ifadeleri dikkat çekti.
Faizin sabit kalabileceği ya da 5 puan artışla yüzde 35’e çıkabileceği de düşünülürken, ‘Ama bir de bakmışsınız, 5 puan da aşılmış ve yüzde 35’in üstünde bir oran belirlenmiş. Emelin ne olduğuna, zihinlerden ne geçtiğine bağlı’ yorumunu yaptı.
Aktaş, ihtimaller üzerinde dururken, faiz artışlarının enflasyonla uğraşta kâfi olmadığını söyleyerek 1 yıl sonraki enflasyonda beklentinin en düşük ihtimalle yüzde 35-40 aralığında olacağı belirlenirken, siyaset faizinde bu oranlarla enflasyonla uğraşın yetersiz kalacağını belirtti.
Aktaş, faizin ne emelle artırıldığına odaklanmak gerektiğinden bahsederek, iki seçenek belirtti:
Faizi enflasyonla uğraş gayeli olarak mı artırıyoruz; yoksa yabancı yatırımcı çekmek, döviz sorunumuzu hafifletmek için mi? Bu oranlarla iki bahiste da muvaffakiyet sağlanamadığına nazaran, nitekim bir muvaffakiyet gayemiz varsa daha yüksek oranlar kaçınılmaz. Yok şayet ‘Seçime kadar bu türlü yönetim edelim, sonra bakarız’ diyorsak, o öbür.
Merkez Bankası’nın yaptığı araştırmada da düşük faizle ilgili sonuçlar dikkat çekti. 2021 sonlarında başlayan faizde düşüş ve seçim iktisadı uygulanan devirlerde, şirketlere dağıtılan düşük faizli kredilerin yatırım ve istihdama dönmeyerek, dövize yatırıma yöneldiği görüldü.
Sözcü’den Tolga Uğur’un aktardığına göre, önceki Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu’nun da sanayiciyle ortasında polemiğe neden olan İSO, TOBB üzere büyük birliklerde de konuşulan ‘ucuz finansmanın’ dövize yatırıma yöneldiği görüldü.
Merkez Bankası, ‘Ani Kredi Büyümesi ve Firma Davranışı: Bir Hadise Analizi’ başlıklı araştırmasında, bilhassa “seçim ekonomisi” periyodunda ‘aşırı’ ve ‘seçici olmayan (selektif)’ kredi büyümesinin, Türkiye üzere gelişmekte olan ülkelerde verimlilik artışına neden olmadığını teyit ettiğini belirtti.
Araştırmada, 2022 yılının birinci 6 ayında, 2021’in tıpkı devrine nazaran, kredi/satış oranını artıran firmalarda net döviz alımı yüzde 773 olurken, azaltan firmalarda da net döviz alımı yüzde 151 arttı.
Kredilerdeki çok büyüme, fiyat ve finansal istikrarda bozulmaya yol açarken, iktisadın dış şoklara karşı savunmasız hale gelmesinin ana nedenlerinden oluyor. Bu da son 2 yılda iktisatta yaşananları özetliyor.
Kredilerdeki ucuzlama, enflasyon ve kurdaki oynaklık nedeniyle de ihracat ve satış yerine, ithalat, vadesinden evvel yabancı para borç kapatma ve net döviz alımlarına yöneliyor. Net döviz alımları, ortalamada bu süreçte firma başına yaklaşık 28 bin dolar artış gösteriyor.
Günümüzde ise herkes birebir düşünmese de kredi talebinin durma noktasına gelmesi konuşuluyor.
Haziran ayından bu yana 2150 baz puan yani 21,5 puan artışla yüzde 8,5’ten yüzde 30’a çıkan siyaset faizinin 26 Ekim’deki toplantıda da 500 baz puan artışla yüzde 35’e çıkması bekleniyor.
Veriler, ticari kredilerin yavaşladığını gösterirken, mevduat faizlerindeki yükseliş de ivme kaybetti, hatta yer yer geri vitese bile geçti denilebilir.
Sözcü’den Mehtap Özcan Ertürk’ün aktardığına nazaran, TCMB’nin faizlerdeki yükselişle nakdî sıkılaştırma adımlarının tesirleri görülüyor. Kredi faiz oranları yüzde 60’ların üzerine çıkarken, her iki tarafta da yani kredi şirketler ve kredi veren bankalarda da iştah kesti.
Geçen haftalarda ticari krediler, ferdî kredileri aşan bir büyüme yakalarken, sürdürülebilir olmayan süreçte, BDDK datalarının gösterdiğine nazaran büyüme yüzde 17,02 düzeyine geriledi.
Bir evvelki haftada ticari kredilerdeki büyüme, tüketici kredilerini geride bırakarak yüzde 18,28 oranında olmuştu. Tüketici kredilerinde büyüme yüzde 14,94 olurken, mayıs ayında bu oran yüzde 100’ün üzerinde olmuştu.
BDDK bilgilerinde, bankacılık dalı kredi hacmi 13 Ekim haftasında artarak 10 trilyon 751 milyar 390 milyon liraya yükseldi. Toplam kredi hacmi, geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 55,7 oranında artış kaydederken, TCMB EVDS bilgilerinde toplam ve ferdî kredi hacimleri grafiğe bu biçimde yansıdı.
Mesele İktisat’ta Erdal Sağlam da kredi talebindeki durmayı şu formda açıkladı:
Kredilerin durmadığını düşünenler de oluyor. Kredi, elektrik ve sigorta hesaplamaları yapabildiğiniz “encazip” CEO’su talebin her ay iki katına çıktığını belirtiyor.
Cumhuriyet’ten Ali Can Polat’a konuşan, encazip.com CEO’su Çağda Kırım, yükselen siyaset faizlerinin kredi talebine mahzur olmadığını düşünenlerden olurken, talebin her ay iki katına çıktığını söylüyor.
Kredi talebindeki artışın birebir halde onaylanmadığını da belirten Kırım, bankaların 70 bin liraya kadar olan kredi taleplerini karşıladığını fakat daha üstüne çıkmakta zorlandıklarını belirtiyor. Mevduat faizlerinin ortalama yüzde 52, kredi faizlerinin de yüzde 65 olduğunu belirten Kırım, faizlerin enflasyonun altında olduğunu düşünenlerin kredi talebinin sürdüğünü vurguladı.
Eski TCMB lider yardımcılarından Prof. Dr. İbrahim Turhan da düşük faizli kredilerin yarattığı gelir adaletsizliğine değindi.
Turhan, yakın geçmişte verilen düşük faizli kredilerin fonlamasını sorgularken,
Ekonomi idaresinin önceliklerini de şu halde sıraladı.
